De biologie achter inspanningsintolerantie (PEM)

Post-exertionele malaise (PEM) is het kernsymptoom van ME/CVS.
Het gaat niet om gewone vermoeidheid, maar om een biologische ontregeling na zelfs lichte inspanning. Onderzoek toont afwijkingen in het energie- en immuunsysteem, hersenfunctie en autonoom zenuwstelsel.

Bij mensen met ME/CVS herstelt het lichaam niet normaal.
Zuurstofverbruik en mitochondriale energieproductie dalen al bij minimale activiteit, terwijl ontstekingsmarkers en stresshormonen juist stijgen.
Deze combinatie veroorzaakt vertraagde verergering van klachten, meestal na 12 tot 48 uur, die dagen tot weken kan duren.

Voor huisartsen betekent dit: rustadvies alleen is onvoldoende, maar inspanning stimuleren werkt averechts.
Herkenning van PEM is cruciaal bij diagnose, beoordeling van belastbaarheid en verwijzing naar gespecialiseerde zorg.

Meer lezen?

Bekijk ook het ZonMw onderzoeksprogramma ME/CVS voor de nieuwste biomedische onderzoeksresultaten.

ZonMw onderzoeksprogramma ME/CVS

De plek van PEM binnen ME/CVS

Vermoeidheid kent talloze oorzaken, maar PEM maakt ME/CVS uniek.

Waar bij andere vermoeidheidsklachten inspanning herstel bevordert,
leidt bij ME/CVS juist inspanning tot verergering.
De patiënt ervaart een vertraagde terugval: pas 12–48 uur na minimale activiteit nemen klachten toe,
met herstel dat dagen tot weken duurt.

Dit patroon onderscheidt ME/CVS van:

  • Burn-out – vermoeid tijdens inspanning, herstel door rust.

  • Depressie – vermoeidheid met psychische toon, geen lichamelijke crash.

  • Slaapstoornissen – vermoeid overdag, maar geen verergering na activiteit.

  • Deconditionering – herstelvermogen blijft intact.

Bij ME/CVS ligt de kern in een lichamelijke ontregeling van het herstelmechanisme.
PEM is daarom niet één van de symptomen, maar het diagnostische hart van de ziekte.

Zonder PEM geen ME/CVS.

Wanneer een patiënt zegt:

“Ik word ziek van iets kleins” of
“Rust helpt niet meer”,
dan is dat het moment om aan ME/CVS te denken
en PEM expliciet uit te vragen in de anamnese.

1️⃣ Energiehuishouding – cellen schakelen over op noodstand

Na minimale inspanning produceren de mitochondriën minder ATP,
het energiemolecuul dat elke cel nodig heeft.
Bij herhaalde inspanning (gemeten via de 2-day CPET) daalt de zuurstofopname 10–20% op dag 2 —
een afwijking die niet voorkomt bij gezonde personen.

🔹 Effect: spierpijn, krachtverlies, hersenmist, gevoel van “energie-leegloop”.
🔹 Herstelduur: vaak dagen tot weken in plaats van uren.

2️⃣ Zenuwstelsel – herstelstand blokkeert

Het autonome zenuwstelsel blijft in de sympathische “aan-stand” hangen.
De hartslag stijgt te snel, bloeddruk zakt bij staan (orthostatische intolerantie),
en cortisolschommelingen verstoren de slaap.
Zelfs rust voelt onrustig.

🔹 fMRI-onderzoek toont verminderde doorbloeding en hersenactiviteit bij cognitieve taken na inspanning.
🔹 Herstel vereist energetische rust, niet meer bewegen.

3️⃣ Immuunsysteem – ontsteking zonder infectie

Na belasting worden ontstekingscytokinen (IL-6, IL-8, TNF-α) verhoogd gemeten in bloed en hersenvocht.
Het immuunsysteem reageert alsof er een infectie is, ook zonder pathogeen.
Dat verklaart het griepgevoel, de spierpijn en cognitieve traagheid.

🔹 Het lichaam verkeert in een voortdurende “alarmeringsmodus”.

Meetbaarheid van PEM

PEM is objectief aantoonbaar in inspannings- en laboratoriumtesten:

Domein Objectieve bevinding
Fysiologie Verlaagde VO₂ max bij 2-day CPET
Immuun Verhoogde cytokinen na inspanning
Autonoom Hartslagvariabiliteit ↓; orthostatische intolerantie ↑
Neuro Verminderde cerebrale doorbloeding (fMRI)

Deze data bevestigen dat PEM géén subjectieve klacht of deconditionering is,
maar een lichamelijk meetbaar fenomeen.

Klinische implicatie voor huisartsen

PEM herkennen betekent:

  • inspanningsintolerantie zien als lichamelijke disfunctie,

  • niet aanmoedigen tot opbouw, maar streven naar stabiliteit,

  • herstelduur registreren in de anamnese (Herstel > 24 uur → PEM-verdacht).

Noteer PEM expliciet in het dossier.
Dit helpt bij beoordeling door bedrijfs- en verzekeringsartsen (FML-onderbouwing).

Richtlijnen & Onderzoek

  • NICE (2021): geen GET; pacing aanbevolen.

  • IOM (2015): PEM = verplicht diagnostisch criterium.

  • Gezondheidsraad (2018): ME/CVS erkend als lichamelijke multisysteemziekte.

  • ME/CVS-vereniging (2024): 10 × wetenschap over PEM – overzicht van biomedische studies.

  • ZonMw (2024 – 2032): nationaal onderzoeksprogramma ME/CVS.

Bronnen: Davis et al., Keller et al., Van Ness et al., NIH (2023), CDC (2024).

Samenvatting voor de praktijk

  • PEM = vertraagde, langdurige fysiologische reactie op belasting.

  • Herstel > 24 uur = klinisch alarmsignaal.

  • Pacing = eerste hulp.

  • Noteer PEM in dossier.

  • Verwijs bij ernstige PEM naar expertisecentra (LUMC / Amsterdam UMC / Radboudumc / NMCB).

Download

PEM-samenvatting voor huisartsen (PDF)

Één pagina met anamnese-vragen, objectieve bevindingen en do’s & don’ts.

Bronnen

NICE (2021) • IOM (2015) • Gezondheidsraad (2018) • ZonMw (2024) • ME/CVS-vereniging (2024) • CRvB (2025) ECLI:NL:CRVB:2025:990/991

Laatste update: oktober 2025
Bron: Moezonderreden.nl | Auteur: Suzanne van der Horst

← Terug naar overzicht voor huisartsen